रॉयल भटका

             युद्धभूमीवर रणसंग्रामात ज्यांना वीरगती प्राप्त झाली ते वीर चंद्र-सूर्य असेपर्यंत आपल्या स्मरणात राहावे यासाठी कर्नाटकांतून आलेल्या ह्या शिल्पप्रकाराला वीरगळ संबोधले गेले. अनेक विस्मरणात गेलेले शूर आणि पराक्रमी योद्धे यांच्या स्मरणार्थ केलेलं हे एक स्मारक म्हणजे इतिहासाचे मूक साक्षिदार. महाराष्ट्रात अनेक प्रकारच्या वीरगळ आढळतात, त्यांतील वीरगळींवर अंकण केलेल्या लढाया, सशस्त्र सैनिक, लढाईसाठी सज्ज असलेले घोडदळ किंवा  पायदळ, सागरी युद्ध, गोधनाचे रक्षणकर्ते, हिंस्त्र प्राण्याशी लढतांना, शिकार करतानाचे शिल्पकारांनी केलेले हे सजीव सादरीकरण खूपच बोलकं आहे. आयताकृती (फक्त समोरील बाजूस अंकण केलेली) आणि स्तंभ वीरगळी (चारही बाजूंनी अंकण केलेली) असे वीरगळीचें मुख्य प्रकार पडतात. सर्वात खालच्या बाजूस वीर झोपलेला आणि ज्या कारणांमुळे वीरमरण आले त्या लढाईचे किंवा प्रसंगाचे चित्रण असते. त्याच्या वरच्या भागात वीर अप्सरांबरोबर किंवा स्वर्गरोहण चित्रण केलेले असते. शेवटच्या टप्प्यात वीर एकटा किंवा पत्नीसह शंकराच्या पिंडीची पूजा करताना म्हणजेच मोक्षप्राप्त...

           आदिमानवापासून ते आधुनिक मानवापर्यंत सर्वांनीच सुरक्षिततेसाठी नैसर्गिक गुहा व पुढील काळात भिंती, तटबंदी इत्यादी बांधकामाचा वापर केलेला दिसतो. इ.स.पूर्व ३५०० ते ६०० दरम्यान ईजिप्शियन संस्कृतीच्या काळातील राजवाडे तटबंदी, बुरूज आणि भोवतीच्या खंदकांनी सुरक्षित केलेले होते. इ.स.पूर्व २००० - १७७६ दरम्यान म्हणजेच बाराव्या राजवंशाच्या वेळी “सेम्ना” हा किल्ला बांधण्यात आला. तीच परंपरा पुढे मध्ययुगीन कालखंडाच्या शेवटापर्यंत चालू राहिली. प्रत्येक राजवटीत भौगोलिक परिस्थितीनुसार गिरिदुर्ग, जलदुर्ग आणि भुईकोट या प्रकारच्या गडकोटांची उभारणी केलेली दिसते. युद्धनीतीनुसार किल्ल्यामध्ये खंदक, बुरुज, दरवाजे, तटबंदी, माची, कोठारे आणि जलव्यवस्थापन यात विभिन्नता आढळते. प्राचीन काळापासूनच कोकणात व्यापाराला चालना मिळाली होती. त्यामुळेच शहरे आणि बंदरे उदयास आली. व्यापाऱ्यांच्या प्रवासासाठी आणि निवाऱ्यासाठी घाटमार्ग, लेण्या, बारव, टाक्या आणि किल्ल्यांची बांधणी केली गेली.                     गुहागर तालुक्यातील अडूर, बोऱ्या,...

       कोकणातील मंदिर म्हटलं की डोळ्यासमोर येतं छान कौलारू मंदिर...समोर दीपमाळ, तुळशी वृंदावन, आजूबाजूला झाडी…या वर्णनाला न्याय देणारं आणि सोबत एक अनोखं वैशिष्ट्य असलेलं प्राचीन मंदिर म्हणजे शिरंबे गावचं मल्लिकार्जुन मंदिर !!. रत्नागिरी जिल्ह्याच्या संगमेश्वर तालुक्यातील शिरंबे गावात 'एकमेव जलमंदिर' अशी ओळख असलेलं मल्लिकार्जुन देवस्थान आहे. निबिड अरण्यात विसावलेल्या शिरंबे गावात पोचण्यासाठी, मुंबई-गोवा महामार्गावरील सावर्डे - वहाल - शिरंबे असा २० किलोमीटरचा प्रवास करावा लागतो. थोडी वाट वाकडी करून बुरुंबाड गावात हेमाडपंथी शैलीचे आमनायेश्वर मंदिर आहे, त्यालाही भेट देता येते.  शिरंबे गावात शिरताच दुतर्फा कोकणातील टुमदार घरं आपलं स्वागत करतात. गाव पार करून गेलं की दाट झाडीतून मल्लिकार्जुन मंदिर डोकावताना दिसतं. मंदिराच्या प्रांगणातील दोन दीपमाळा आणि वृंदावन आपलं लक्ष वेधून घेतात. पाण्यातलं हे अनोखं मंदिर बघता क्षणी आपल्याला गारव्याची अनुभूती देतं. याच प्रांगणात वरदायिनी वरदान व चंडकाई देवीची मंदिरे आपण पाहू शकतो. इथे कलाकृतीचा नजारा दिसला नाही, तरी कोकणची लोककला आणि...

युद्धप्रसंगी वीरगती प्राप्त झालेल्या वीरांच्या स्मरणार्थ मध्ययुगीन कालखंडात महाराष्ट्र आणि कर्नाटकात बऱ्याच वीरगळी उभारलेल्या दिसतात. मुंबईतील बोरिवलीजवळील एक्सर गावात, सेंट लॉरेन्स शाळेजवळ या सहा विरगळी आहेत. एक्सरच्या खाडीत झालेल्या युद्धाची आठवण करून देणाऱ्या ह्या सहाफुट उंचीच्या वीरगळी आजही इतिहासाची साक्ष देत उभ्या आहेत. पहिल्या दोन वीरगळी ह्या जमिनीवरील युद्धप्रसंग दर्शवतात, त्यात चिलखती हत्तीसमवेत धारातीर्थी पडलेल्या वीरांचे चित्रण केलेले आहे. तर उर्वरित चार वीरगळींवर नौदल युद्धांची दृश्ये कोरलेली आहेत. तिसऱ्या विरगळीवर चार पटल आहेत. पहिल्या पटलावर पाच शिड्यांची जहाजे असून त्यात युद्धासाठी सज्ज असलेले सैनिक आणि वल्हे मारणारे शिपाई दिसून येतात. दुसऱ्या पटलावर चार जहाजे एका मोठ्या जहाजावर हल्ला करत आहेत आणि त्यामुळे जहाज व समुद्रात होणारी जीवितहानी दाखवली आहे. याच पटलावर एक अस्पष्ट शिलालेख आहे. तिसरा आणि चौथा भाग स्वर्गलोकप्राप्ती झाल्याचा आहे. चौथी वीरगळ ही आठ पटलांची आहे. पहिल्या पटलावर शस्त्रास्त्रांनी सुसज्ज सैनिकांची अकरा जहाजे, त्यांच्या उंच डोलकाठ्या आणि वल्ही दाखवली आहेत....